«شاهزاده خانم مروارید»؛ دنیای پوچ باربی‌ها

آخرین انیمیشن ساخته شده بر مبنای شخصیت کارتونی باربی، انیمیشن سه بعدی با نام باربی «شاهزاده خانم مروارید» است که توسط شرکت یونیور سال به صورت دی وی دی در بازارهای جهان پخش شده و فروش بالایی هم داشته است. به همین مناسبت به این فیلم که در ادامه انیمیشن های باربی است نگاهی داشته ایم.

باربی(لومینا) که یک پری دریایی زیباست به همراه خاله ناتنی خود و دوستش (کورا) که یک اسب دریایی است در قسمتی از آب های آرام اقیانوس به دور از شهر و هرگونه هرج مرج زندگی می کنند. خالۀ لومینا که همیشه او را از شهر و برخورد با موجودات شرور و خطرناک دور نگه داشته است با مراقبت  فراوان از او، لومینا را از همه چیز و همه کس ترسانده است. از سویی دیگر در قصر پادشاهی، شاه و ملکه که سال ها پیش تنها دختر خود را گم کرده اند، با مشورت ژنرال که شوهر خواهر شاه است، تصمیم می گیرند با برپا کردن جشنی میراث پادشاهی را به تنها وارثشان یعنی فرزند ژنرال اعطا کنند. ژنرال که نقشه ای در سر دارد معاون خود را که یک مارماهی خبیث است نزد خالۀ پیر می فرستد تا طبق نقشه او، سمی را تهیه کرده و در جشن به پادشاه بدهد. مشخص می شود که پیرزن ۱۵ سال پیش همین کار را در قبال پرنسس انجام داده است. او به اجبار به همراه مار ماهی به شهر می رود بی آنکه دعوت نامه را به همراه ببرد. لومینا و کورا که آرزوی رفتن به قصر و دیدن جشن رقص را در دل دارند با دیدن دعوتنامه به بهانه رساندن آن به خاله باربی عازم شهر می شوند. سفری که خطرات زیادی را برایشان به همراه دارد و حقایقی که در انتهای سفر، انتظار آن ها را می کشد!

دنیای زیر آب

در این قسمت از باربی، او بدل به شاهزاده خانم مروارید شده یعنی دختر پادشاه دریا که قدرت جادویی در رابطه با مروارید ها دارد. تمام داستان فیلم در زیر دریا و در میان مرجان های رنگارنگ و موجودات زیر دریا می گذرد. چیزی که خواه ناخواه این قسمت باربی را به فضاهای انیمیشن (در جستجوی نمو) بسیار نزدیک کرده است. البته بعد از موفقیت نمو در اکران جهانیش انیمیشن های زیادی داستان خود را برای نمایش به زیر آب های اقیانوس برده اند، مانند سامی ۱ و ۲، طعمه کوسه و … . اما باربی توانسته با اتکا بر داستان و شخصیت های لطیف دخترانه اش تصویری از دنیای زیر آب را نشان دهد که به فضا و حس کلی اثر کمک می کند. وجود ماهی های رنگارنگ اقیانوس، مرجان ها و انعکاس نور در آب، به زیبایی بیشتر قاب تصویر کمک کرده است. حرکات دسته جمعی ماهی ها، جلبک ها و خزه های دریایی، مرجان ها و بازی صدف ها و همچنین حرکت پریان دریایی با تم اصلی قصه که رقص و موسیقی است هماهنگ درآمده و می توان در مجموع انتخاب دنیای زیر آب را برای قصه گویی باربی مناسب دانست. با آنکه فیلمساز کار سختی را در پیش گرفته اما می توان اثرش را موفق ارزیابی کرد، چراکه از دام فضای نمو رها شدن آن هم در انیمیشنی ۳ بعدی و با رنگ و لعاب فراوان، کار سختی است.

فیلمنامه ای در دام کلیشه

اما فیلمنامۀ باربی شاهزاده خانوم دریا را باید تقلیدی صرف از تم داستان های پرنسس کلاسیک دیزنی دانست. تمی که بارها و بارها در داستان های پرنسس و پریان از آن استفاده شده و به گونه ای از ساحت نوستالژیک به کلیشه افتاده است. داستان هایی نظیر سیندرلا، سفید برفی، گیسو کمند، دیو و دلبر و هر داستانی که در آن یک شاهزاده یک قصر و یک زندان بان در آن حضور دارد که شاهزاده را اسیر خود کرده! گویی چنین داستان هایی اصالتا از شخصیت هایی چون شاه و ملکه و پرنسس تفکیک ناپذیرند! اما باید اذعان داشت که مخاطب امروز سراسر جهان به چنین قواعد داستانی از قببل آشناست و با دیدن چند دقیقۀ ابتدایی داستان می تواند تا انتهای آن را حدس بزند. پس باید گفت باربی جز نمایش تکراری پریان دریایی و آوازهای دخترانه چیزی برای دیدن ندارد!

باربی دغدغه هایی از جنس دخترانه

شخصیت باربی همیشه نماد و سمبلی برای دختران بوده است که در سنینی خاص آن را الگو و پیشوای خود قرار می دهند. الگویی برای زیبایی، ظرافت، احساسات ناب و عاشقانه و البته اقبالی خوش که در داستان ها نیز بر آن تکیه می شود. شخصیت باربی آنقدر در سطح علایق و سلایق دخترانه باقی مانده است که دختران سراسر جهان با پا گذاشتن به سن بلوغ و درک هستی شناسی ای هرچند کم و حقیر خود را از سطح سلایق باربی معابانه، فراتر می بینند. اما چرا این شخصیت همچنان در سراسر جهان انقدر محبوبیت و شهرت دارد؟ پاسخ این سؤال را باید در سیاست رسانه ای و فرهنگی آمریکا جست و جو کرد. سیاستی که قصد دارد افکار جهان را همیشه در سطح و درگیر روزمرگی پر زرق و برق نگه دارد تا هیچ گاه ذهن ها و درک مخاطبان باربی به عمق پوچ دنیای پر زرق و برق امروزی نرسد و سعادت و کمال را در زیبایی ظاهری و هر آن چیزی ببینند که تنها با چشم ظاهری و گوش سر قابل اندازه گیری و ارزیابی است. چیزهایی که خودشان آن را دغدغه های دخترانه می نامند، غافل از آن که دغدغه های هر انسانی به فراخور فرهنگ و اجتماعش از درون به بیرون دارای ارزش بیشتری است.

چه انتظاری دارید؟

با این همه مثالی که از کارتون های به روز و زیبای دیزنی و دیگر شرکت های جهان زدیم باید گفت که تمامی اینها جزو لاینفک آرشیو دختران کودک ما است و بسیاری از این شخصیت ها الگوها و اسطوره های دختران ما هستند، پس چه انتظاری می توان داشت که دختران ما در سن ازدواج، معقولانه به ازدواج با پسری هم سطح خود بیاندیشند و اصلا  باندیشند؟ و یا اگر هم ازدواجی صورت پذیرد، داشته های تربیتی و فکری این مادر جوان که از کودکی سرچشمه گرفته برای فرزند خردسالش چه می تواند باشد و دست آخر اینکه اگر گمان می کنید که دختران و یا پسران کوچکمان با دیدن این انیمیشن ها آن را پس از مدتی فراموش می کنند و به تماشای سرگرمی دیگری می نشینند، سخت در اشتباهید. چراکه تمام این قصه ها اصولی را در ناخوداگاه و حافظه بلند مدت کودک خلق می کند که همانند سنگ سخت و محکم است. پس اگر در ایام نوجوانی شان و بعد از آن در زمان کنکور و بعد دانشگاه ،شمای پدر و مادر را همان دیو ها و عجوزه ها ی قلعه ا ی خواندند که آنها را در آن زندانی کرده اید، جا نخورید!

البته نسخه دور نگه داشتن فرزندانمان از انیمیشن ها و سیاست رسانه ای عظیم و دوست داشتنی غرب اصلا کار درستی نیست ،چراکه اگر شمای پدر و مادر این کارتون های جذاب را برای فرزندتان نخرید مطمئن باشید او دیر یا زود آن را از طریق دوستان خود در جایی دیگر و یا به دور از چشم شما خواهد دید و آنگاه دیگر شما کنار او نخواهید بود. پس بهتر است با لحنی دوستانه و عاطفی پا بپای فرزندتان  پای تماشای کارتون را بنشینید و نکات اخلاقی مثبت یا منفی آن را به او متذکر شوید و البته اگر یاداوری شما بدل به سخنرانی شود کودک عطای تماشای کارتون را به لقایش خواهد بخشید.

سینما پرس